Jedną z kwestii, o które trzeba zadbać, jest zatem procedura postępowania ze sprzętem, służącym do wykonywania procedur medycznych. Podstawowy wybór, jakiego musimy dokonać, dotyczy wykorzystania narzędzi jednorazowych (które wyrzucamy natychmiast po wykorzystaniu) lub wielokrotnego użytku (podlegających sterylizacji). Jakie zalety i wady ma każde z tych rozwiązań? Jakie aspekty brać pod uwagę, podejmując tę ważną decyzję? W jaki sposób przygotować placówkę na przechowywanie odpadów medycznych w postaci zużytych artykułów jednorazowych a jak na przechowywanie zużytych narzędzi, czekających na sterylizację?

Jednorazowe produkty medyczne – kompendium wiedzy

Produkty jednorazowe są oczywiście historycznie znacznie młodsze od narzędzi wielokrotnego użytku. Być może nadal nie moglibyśmy ich kupić i używać, gdyby nie kilka osób na przestrzeni dwóch stuleci nie odkryło, niezależnie od siebie, maleńkich żyjątek obecnych czy to w ludzkiej ślinie, czy w kropelce czystej na pierwszy rzut oka wody. Tymi niewidocznymi organizmami były oczywiście bakterie i grzyby, a nieco później wirusy, ujawniające się dopiero pod mikroskopem elektronowym. Jeszcze ważniejsze okazało się jednak odkrycie, że te fascynujące żyjątka mogą siać spustoszenie w ludzkim organizmie – zwłaszcza gdy przedostają się z jednej osoby na drugą. Ta wiedza przedarła się do świadomości lekarzy dopiero w XIX w. i rozpoczęła okres czyszczenia, mycia i sterylizowania narzędzi używanych na salach operacyjnych czy w trakcie badań. Ponieważ jednak użytkowane wówczas techniki nie zawsze były wydajne i powodowały poważne przestoje w funkcjonowaniu niedoposażonych placówek, stopniowo na rynku zaczęły się pojawiać narzędzia jednorazowe.

Co to jest jednorazowy wyrób medyczny?

Pozornie odpowiedź na to pytanie jest banalnie łatwa: jednorazowy wyrób medyczny to oczywiście taki wyrób, z którego korzystamy tylko jeden raz, a następnie go wyrzucamy. Gdy przyjrzeć się tematowi z bliska, pojawia się jednak szereg wątpliwości i komplikacji. To, że wyrób medyczny może być użyty tylko jeden raz, oznacza że:

• Wyrobu nie można wykorzystać ponownie podczas wykonywania procedur dla innego pacjenta. To najbardziej zrozumiała z zasad: po wykonaniu iniekcji jednemu pacjentowi nie można wykonać iniekcji tą samą igłą drugiemu pacjentowi.
• Wyrobu nie można wykorzystać ponownie podczas wykonywania procedur dla tego samego pacjenta. To pierwsza z komplikacji. Choć dziś personel medyczny raczej powszechnie przestrzega tej zasady, to jednak jeszcze do niedawna nagminne było stosowanie tego samego artykułu wiele razy, póki chodziło o jednego pacjenta. Kiedy dochodziło do takich sytuacji? Np. gdy pielęgniarka kilka razy próbowała wkłuć się w żyłę pacjenta tą samą igłą, gdy poprzednie próby okazywały się nieskuteczne. Jest to działanie ryzykowne i niedozwolone, przeczące kardynalnej zasadzie jednorazowości sprzętu.
• Jeśli wyrób wchodzi w skład zespołu narzędzi, żadnego z jego elementów nie można wykorzystać powtórnie. Oznacza to, że nie można np. nabrać do strzykawki większej ilości płynu i wykonywać kolejne iniekcje zmieniając jedynie igłę.
• Jednorazowość nie zawsze równa się krótkotrwałości zastosowania. Świetnym przykładem są kaniule, które pozostają w ciele pacjenta nawet przez kilka dni, choć są wyrobem jednorazowym.

Które wyroby medyczne są jednorazowe?

Wśród wyrobów medycznych jest coraz więcej tych jednorazowych, co wynika przede wszystkim z wygody i zapewnia maksymalne bezpieczeństwo pacjentom. Najczęściej pod tym pojęciem rozumiemy narzędzia chirurgiczne oraz drobny sprzęt, czyli ostrza do skalpeli, kaniule i igły, strzykawki, sondy, dreny czy zestawy do przetaczania płynów. Oczywiście możemy również dostać bardziej specjalistyczny sprzęt jednorazowy, wykorzystywany przez lekarzy określonych specjalizacji – np. wzierniki ginekologiczne czy zgłębniki stomatologiczne.

To jednak tylko część jednorazowych wyrobów medycznych – kategoria jest znacznie szersza. Zalicza się do nich także artykuły przeznaczone do domowej, szpitalnej i hospicyjnej opieki nad pacjentami – czyli m.in. jednorazowe baseny, kaczki i nerki, ale także pieluchy i pieluchomajtki. Jednorazowych jest również większość produktów służących do zachowania higieny, np. prześcieradła w rolce, serwety, osłony. Również odzież medyczna i artykuły ochrony osobistej mogą (i najczęściej obecnie są) jednorazowe. Mowa tutaj o fartuchach, maskach chirurgicznych, goglach, ochraniaczach na buty czy czepkach.

Zalety i wady jednorazowych wyrobów medycznych

Zalety:

✔️ Brak konieczności troszczenia się o sterylizację i ponoszenia związanych z nią kosztów.

✔️ Pewność, że narzędzie jest bezpieczne.

✔️ Łatwa dostępność.

✔️ Niska cena.

Wady:

❌ Wysoka częstotliwość dokonywania zakupów/uzupełniania zapasów.

❌ Większa ilość powstających odpadów medycznych w placówce.

Produkty medyczne wielokrotnego użytku – kompendium wiedzy

Zanim do placówek medycznych trafiły sprzęty i akcesoria jednorazowe, powszechną praktyką było stosowanie narzędzi jednorazowych. Oczywiście nietrudno się domyślić, że poziom przeżywalności pacjentów znacznie wzrósł wówczas, gdy takie artykuły zaczęto sterylizować, w celu usunięcia z nich wszelkich patogenów, mogących zagrażać zdrowiu i życiu ludzi. Zanim pojawiły się współczesne, zaawansowane procedury, do sterylizacji używano przede wszystkim wrzątku. Zarówno narzędzia, jak i bandaże – towar deficytowy zwłaszcza w szpitalach polowych – gotowano po prostu przez pewien czas licząc, że to wystarczy, aby zapewnić bezpieczeństwo pacjentom. Obecnie na szczęście mamy już znacznie skuteczniejsze techniki.

Metody sterylizacji wyrobów medycznych wielokrotnego użytku

Obecnie znamy 6 głównych metod sterylizacji narzędzi medycznych wielokrotnego użytku. Niektóre liczą sobie już dziesiątki lat, inne stanowią nowinkę w dziedzinie aseptyki. Oto katalog wszystkich nadal stosowanych technik sterylizacji wyrobów medycznych wielokrotnego użytku:

Sterylizacja gorącym powietrzem: to najstarsza z nadal stosowanych metod sterylizacji. Znajdujące się w specjalnym pojemniku narzędzia są poddawane działaniu powietrza o wysokiej temperaturze. Podmioty obecnie rezygnują z tej metody sterylizacji jako czasochłonnej i nie tak skutecznej, jak inne rozwiązania, a także z uwagi na wrażliwość niektórych narzędzi na wysokie temperatury.

• Sterylizacja parą wodną: to nieco nowocześniejsza wersja sterylizacji gorącym powietrzem. W tym przypadku wykorzystywana jest para wodna. Temperatura procesu jest niższa, podwyższeniu ulega natomiast ciśnienie. Jest to bezpieczny sposób dla większości narzędzi, a przy tym tani i łatwy w przeprowadzaniu, dlatego większość placówek medycznych decyduje się właśnie na tę opcję.
• Sterylizacja gazem: to kolejna metoda odchodząca powoli do lamusa. Co prawda temperatura jest znacznie niższa niż w poprzednich wariantach, ale za to do sterylizacji wykorzystywane są niebezpieczne, trujące gazy (najczęściej formaldehyd i tlenek azotu). Trzeba również uwzględnić bardzo wiele danych technicznych dot. sterylizowanych narzędzi, takich jak porowatość materiału i jego chłonność.
• Sterylizacja środkami chemicznymi: to z kolei nowszy wariant sterylizacji gazowej. Wykorzystywane są nie gazy, ale płyny (głównie kwas nadoctowy i aldehyd glutarowy). Proces wymaga stałego monitorowania, ale w przypadku narzędzi wrażliwych na wysoką temperaturę, nadal jest stosowany, choć pojawiły się już znacznie łatwiejsze i bezpieczniejsze opcje.
• Sterylizacja plazmą: do tych nowych metod sterylizacji zaliczamy właśnie sterylizację plazmą. Plazma to materia znajdująca się w stanie skupienia najbardziej przypominającym gaz, zawierająca liczne swobodne cząstki z ładunkiem elektrycznym – elektrony oraz jony. Katalizatorem procesu jest zwykła woda utleniona. Zanieczyszczania i patogeny łączą się właśnie z tymi wolnymi cząstkami, w niskiej temperaturze, bezpiecznej dla wrażliwych sprzętów.
• Sterylizacja promieniowaniem: do nowoczesnych rozwiązań należy także sterylizacja za pomocą promieniowania, aczkolwiek znajduje ona zastosowanie raczej w przypadku całych pomieszczeń (sterylizowanych biobójczym promieniowaniem UV) czy dla opakowań, w których będą przechowywane leki (sterylizowanych promieniowaniem gamma – bardzo niebezpiecznym dla istot żywych). Tej metody nie stosuje się w przypadku pojedynczych narzędzi czy pakietów.

Zalety i wady wyrobów medycznych wielokrotnego użytku

Zalety:

✔️ Najczęściej solidna konstrukcja narzędzi, a co za tym idzie, ich duża trwałość.

✔️ Nie wszystkie artykuły mogą być jednorazowe.

✔️ Brak konieczności bardzo częstego ponawiania zamówień.

✔️ Mniej odpadów medycznych w podmiocie.

Wady:

❌ Więcej pracy przy przygotowaniu narzędzi do ponownego użycia (konieczność przygotowania pakietów).

❌ Konieczność posiadania własnych sprzętów do sterylizacji lub wykupienia usługi sterylizacji w innym podmiocie.

❌ Wyższa cena.

❌ Dłuższy czas oczekiwania na ponowną zdatność narzędzia do użytku.

Co zatem jest bardziej opłacalne z punktu widzenia właściciela lub menadżera podmiotu medycznego – sprzęt jednorazowy czy wyroby wielokrotnego użytku? Najlepszy, jak zwykle, okazuje się złoty środek. W przypadku większości szpitali, przychodni czy gabinetów prywatnych, warto zaopatrzyć się zarówno w jeden, jak i w drugi typ narzędzi. Sprzęt jednorazowy okaże się przydatniejszy przy rutynowych procedurach, podczas gdy w przypadku bardziej skomplikowanych działań lekarze stawiają raczej na sprzęt wielokrotnego użytku.