Prawidłowa opieka nad osobą obłożnie chorą stanowi wyzwanie zarówno dla domowników, jak i dla profesjonalnych pracowników zajmujących się na co dzień pielęgnacją pacjentów. Należy skoordynować kilka procesów: podawanie leków i wykonywanie procedur medycznych, wykonywanie czynności higienicznych, dbanie o stan psychiczny chorego, a jednocześnie pamiętanie o własnym bezpieczeństwie i emocjach. Zwłaszcza spośród opiekunów nieprofesjonalnych, wielu obawia się, aby ich pomoc nie przyniosła więcej szkody niż pożytku. Sprawdź, o co zadbać i o czym pamiętać podczas pielęgnacji osoby obłożnie chorej.

Kim jest osoba obłożnie chora?

Ani literatura medyczna, ani też prawnicza, nie przedstawiają jednolitej definicji osoby obłożnie chorej. Można więc przyjąć za nią tę przyjętą w 2000 r. przez Naczelny Sąd Administracyjny, który za obłożnie chorego uznał osobę, której choroba powoduje istotne i trwałe zakłócenie w codziennej egzystencji, przez co wymagana jest stała opieka lekarska nad pacjentem. Nawet sąd nie uwzględnił jednak roli opiekuna w procesie pielęgnacji obłożnie chorego.

Zdroworozsądkowy punkt widzenia każe więc postrzegać jako obłożnie chorą tę osobę, której stan fizyczny nie pozwala na samodzielne funkcjonowanie, głównie z powodu ograniczonej ruchomości, która utrudnia lub uniemożliwia wykonywanie podstawowych czynności (takich jak korzystanie z toalety, wykonywanie czynności higienicznych, przygotowanie i spożywanie posiłków czy załatwianie spraw poza miejscem zamieszkania). Czasami pacjent obłożnie chory może natomiast pozostawać aktywnym zawodowo, jeśli charakter jego pracy na to pozwala.

Czynności higieniczne i mycie obłożnie chorego

Najwięcej kłopotów, przynajmniej na samym początku, sprawiają czynności higieniczne. Wynikać to może ze skrępowania, z niewiedzy i z poczucia naruszania czyjejś intymności. Przede wszystkim trzeba mieć świadomość, że naturalne procesy zachodzące w organizmie, takie jak wypróżnianie czy pocenie, nie powinny stanowić podstawy do poczucia wstydu – wszystkich nas to dotyczy. Reszta to przede wszystkim kwestia wprawy, wiedzy i odpowiednich środków.

Jeśli chory jest nieprzytomny, prawdopodobnie będzie miał założoną pieluchę lub pieluchomajtki. Mycie powinno następować po każdym wypróżnieniu, aby nie doprowadzać do powstawania odparzeń i zakażenia. Należy używać w tym celu łagodnych środków myjących, które nie podrażniają skóry, a następnie stosować kremy nawilżające i natłuszczające – podobnie jak w przypadku niemowląt. Jeśli pacjent jest świadomy i może skorzystać z kaczki i basenu, wystarczy podmycie przy pomocy nawilżanych chusteczek do higieny intymnej (oczywiście należy pamiętać o codziennej kąpieli). W sytuacji gdy chory ma założony cewnik lub stomię, obowiązują inne standardy i szczególnie istotne jest dbanie o sterylność procedur, do których trzeba być odpowiednio przeszkolonym.

Mycie całego ciała powinno mieć miejsce codziennie, aby zapobiegać rozwojowi szkodliwych drobnoustrojów. Na szczęście istnieją techniki umożliwiające skuteczne zrobienie tego bez przenoszenia pacjenta do łazienki – na leżąco, w łóżku. Najlepiej używać do tego jednorazowych myjek czy ściereczek, które następnie będą prane w temperaturze zabijającej wirusy i bakterie (95°C). Należy również pamiętać o higienie jamy ustnej, uszu i nosa (z wykorzystaniem specjalnych preparatów), a także głowy. Mycie włosów nie musi następować codziennie, czasami warto wspomóc się suchym szamponem. Jeśli chory wyraża na to zgodę, pomocne będzie skrócenie włosów lub ich zgolenie.

Odleżyny – jak leczyć i jak zapobiegać powstawaniu nowych?

Największym problemem pacjentów unieruchomionych, pozostających tygodniami czy miesiącami w łóżku, jest ryzyko powstawania odleżyn. Dochodzi do nich wówczas, gdy skóra i tkanka podskórna zostają uszkodzone w konsekwencji długotrwałego nacisku – dlatego też przeważnie odleżyny robią się w miejscach najintensywniejszego styku ciała z materacem (np. pośladki, pięty, tył głowy). Odleżyny nie mogą być bagatelizowane – to otwarta, wrzodziejąca i trudno gojąca się rana. Powoduje ogromny ból i stanowi miejsce przedostawania się szkodliwych drobnoustrojów wprost do organizmu pacjenta – i tak już osłabionego chorobą.

Zapobieganie odleżynom wymaga przede wszystkim częstego zmieniania pozycji pacjenta (co 2-3 godziny). Należy również dbać, aby na pościeli czy ubraniach nie robiły się fałdki, mogące prowadzić do uszkodzeń skóry. Jeśli domownicy mają taką możliwość, warto zaopatrzyć się w materac przeciwodleżynowy. Odleżynom sprzyja zawilgocenie, dlatego po każdym wypróżnieniu chorego trzeba dokładnie umyć a po każdej kąpieli – starannie osuszyć skórę. Przydadzą się również pudry i zasypki aplikowane na naturalne na fałdy skóry, pod piersi, w okolicach pach i pachwin.

Jeśli zareagowaliśmy za późno i do powstania odleżyn już doszło, przede wszystkim trzeba zareagować szybko. Niezwykle ważna jest higiena rany – jej częste przemywanie specjalistycznymi środkami i opatrywanie przy pomocy dedykowanych plastrów, chroniących przed drobnoustrojami i przyspieszających leczenie.

Troska o drogi oddechowe chorego

Dla wielu opiekunów, którzy nie mają wykształcenia medycznego, zastanawiający jest fakt znacznego pogorszenia się możliwości oddechowych pacjenta, nawet jeśli to nie płuca czy serce są powodem unieruchomienia. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest wydzielina, zalegająca w drogach oddechowych na skutek braku ruchu. Aby więc nie doszło do zachłyśnięcia czy rozwoju poważnej infekcji, warto zatroszczyć się również o ten aspekt życia pacjenta.

Najlepiej codziennie, po kąpieli, zdecydowanymi ale łagodnymi ruchami oklepać plecy chorego, co ułatwi oderwanie się flegmy. Czynność powinna trwać kilka minut, należy przy tym unikać uderzeń w kręgosłup i nerki. Jeżeli natomiast chory ma zaawansowane problemy z zalegającą w drogach oddechowych flegmą, konieczne będzie jej usuwanie przy pomocy specjalistycznego ssaka.

Zapobieganie zanikom mięśni u obłożnie chorego

Utrata masy mięśniowej jest naturalna u osób starszych, jak również u unieruchomionych pacjentów. Opiekun powinien jednak dbać, by nie była ona nadmierna. Osłabienie siły mięśni, ich bolesne przykurcze a z czasem również zanik, dodatkowo pogarszają jakość życia chorego. Jeśli natomiast stan pacjenta jest przejściowy i rokuje poprawę, nadmierna utrata masy mięśniowej przyczynia się do znacznego wydłużenia okresu rekonwalescencji.

Aby zapobiegać zanikowi mięśni, a także zesztywnieniu stawów, konieczne jest regularne rehabilitowanie pacjenta. W przypadku chorych świadomych, można zachęcać ich do współpracy, w miarę ich możliwości, natomiast pacjenci nieprzytomni lub całkowicie unieruchomieni, wymagają wykonywania serii ćwiczeń co najmniej kilka razy w tygodniu, a najlepiej codziennie. Jest to zestaw nieskomplikowanych ruchów, polegających na przywodzeniu i odwodzeniu kończyn oraz poruszaniu poszczególnymi stawami, a także na delikatnym masażu. Po przeszkoleniu, nie ma problemy z wykonywaniem ćwiczeń z chorym w warunkach domowych, bez udziału personelu medycznego, natomiast bardzo pożądane są regularne wizyty fizjoterapeuty, który będzie wprowadzał bardziej zaawansowane elementy do tego specyficznego treningu.

Bezpieczeństwo i komfort opiekuna

Bardzo wiele mówi się o potrzebach osób obłożnie chorych, zakładając niejako, że każdy opiekun poradzi sobie z nimi bezproblemowo. Rzeczywistość jest inna – bliscy pacjentów przeważnie nie zdają sobie sprawy z pewnych kwestii, narażając się tym samym na konsekwencje zarówno zdrowotne, jak i emocjonalne. Tymczasem podstawą prawidłowego wykonywania czynności przy chorym, jest dobre samopoczucie i kondycja opiekuna.

Niezależnie od tego, czy jesteś opiekunem z rodziny czy profesjonalnym, nie możesz doprowadzać do przeciążania własnego organizmu. Oznacza to, że bezwładnego pacjenta nie wolno samodzielnie podnosić czy przewracać, jeśli przekracza to twoje siły. W tym celu konieczne jest zastosowanie specjalnych podnośników, ale też nauczenie się kilku przydatnych chwytów i przełożeń, które znacznie ułatwiają pracę z obłożnie chorym.

Podczas wszelkich czynności higienicznych, dbaj o swoje bezpieczeństwo. Zabrudzenia płynami ustrojowymi czy wysiękami z ran, mogą być niebezpieczne. Wszelkie prace wykonuj więc w jednorazowych rękawiczkach ochronnych, a jeśli jest taka potrzeba – również w jednorazowej maseczce higienicznej.

Warto również pamiętać o zdrowiu psychicznym opiekuna. Jeśli twój zdrowy domownik – rodzic czy współmałżonek – w wyniku choroby czy urazu został pacjentem przykutym do łóżka a ty automatycznie jego opiekunem, co wymagało reorganizacji całego domu, życia zawodowego czy osobistego, nie musisz wcale być bohaterem – masz prawo do swoich trudnych emocji: strachu, złości, rozpaczy, zwątpienia i zmęczenia. Zadbaj zatem nie tylko o chorego, ale również o siebie. Bardzo pożądany jest stały kontakt z psychologiem, który pomoże ci oswoić się z nową sytuacją. Wsparcia emocjonalnego w trudnych chwilach nie wahaj się szukać u przyjaciół. Jeśli masz innych członków rodziny – np. rodzeństwo czy dzieci, dąż do sprawiedliwego podziału obowiązków – główny opiekun również ma prawo do czasu wolnego.

Osoba obłożnie chora wymaga sporej reorganizacji życia domowego – zarówno jeśli opiekują się nią domownicy, jak i gdy korzystamy z pomocy profesjonalnych opiekunek lub specjalistycznych zakładów. Niezbędne jest nie tylko zaopatrzenie się w podstawowe produkty i artykuły, ale także zdobycie wiedzy i umiejętności niezbędnych do pielęgnowania chorego czy choćby rozmowy z nim. Kluczowy staje się problem wolnego czasu, którego na ogół nie mamy zbyt wiele, a którego chory bardzo potrzebuje. Jeśli więc dostrzegasz, że proces opieki przekracza twoje możliwości finansowe, organizacyjne czy emocjonalne, szukaj pomocy zarówno medycznej i psychicznej (u lekarza prowadzącego, w domu opieki), jak i finansowej (w postaci dotacji z MOPS czy zaangażowania wszystkich członków rodziny). Pamiętaj, że zdrowie i dobre samopoczucie podopiecznego i opiekuna są równie ważne!