Polskie lato bywa nieprzewidywalne. Wybierając się na wczasy w góry czy nad morze, standardowo zabieramy z sobą zarówno szorty i koszulki na ramiączkach, jak i ciepłe bluzy a nawet pikowane kurtki. Co roku jednak zdarza się przynajmniej kilkanaście dni, gdy temperatury przekraczają 30°C. Wraz z postępem globalnego ocieplenia, możemy się spodziewać, że takich dni będzie coraz więcej. Bieżący rok potwierdza te przypuszczania – mieliśmy do czynienia z ekstremalnie ciepłym majem, z maksymalną temperaturą 29,3°C w Kozienicach. Ubiegłoroczne wakacyjne rekordy nie pozostawiają wątpliwości: 32,2°C w czerwcu we Wrocławiu, 35,4°C w lipcu w Słubicach, 35,7°C w sierpniu w Ostrołęce. 

W tym roku może być jeszcze upalniej – czerwiec na pewno był cieplejszy, niż ten sprzed roku. Choć część osób deklaruje, że wysokie temperatury im nie przeszkadzają, to jednak większość z nas źle znosi upały. Za kiepskim samopoczuciem idzie zagrożenie dla zdrowia. W jaki sposób zadbać o siebie w najgorętsze dni? Jak rozpoznać objawy przegrzania i odwodnienia? Jak udzielić pierwszej pomocy osobie poszkodowanej na skutek upałów?

Co nam zagraża w gorące dni?

Upał to nie tylko dyskomfort wynikający z nadmiernym poceniem czy szybszym męczeniem się aktywnościami fizycznymi. Kombinacja wysokiej temperatury i ekspozycji na słońce, może powodować poważne konsekwencje zdrowotne.

Do najpoważniejszych skutków upałów należy udar cieplny. Wynika on z niemożności odprowadzenia nadmiaru ciepła z organizmu, co przyczynia się do powstawania negatywnych zmian na poziomie komórkowym.

Równie niebezpieczne i jeszcze powszechniejsze jest odwodnienie. Dochodzi do niego wówczas, gdy z organizmu ucieka więcej wody, niż do niego trafia, powodując deficyt. Odwadnianiu sprzyja zbyt mała podaż płynów, intensywne pocenie się, a także biegunki i wymioty oraz przyjmowanie niektórych leków.

Samo działanie promieniowania UV również może być bardzo niebezpieczne. Uszkodzone słońcem komórki szybciej obumierają, ale przyspieszenie starzenia się do i tak mały problem w porównaniu z możliwymi zmianami nowotworowymi, które mogą być skutkiem ekspozycji na zabójcze dla komórek promieniowanie UV – a warto pamiętać, że w dużej mierze zniszczyliśmy powłokę ozonową, która przez całe tysiąclecia nas przed nim chroniła.

Kto jest szczególnie narażony na konsekwencje upałów?

Upał jest niebezpieczny dla wszystkich. Udar, odwodnienie czy nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV stanowią zagrożenie niezależnie od płci i wieku. A jednak można wyróżnić kilka grup, dla których przebywanie na słońcu jest szczególnie niewskazane.

Przede wszystkim są to niemowlęta i małe dzieci. Ich skóra jest szczególnie delikatna i wrażliwa na oparzenia. Dodatkowo maluchy bardzo łatwo się odwadniają. Najmłodsi nie będą nawet potrafili wyjaśnić, co im dolega. Z kolei starszaki, zajęte zabawą, mogą ignorować niepokojące objawy aż do momentu, gdy spowodują one poważne konsekwencje.

Upał nie służy również seniorom. Z uwagi na zmniejszającą się zdolność do reagowania na szkodliwe czynniki, stają się oni bezbronni jak niemowlęta. Dużym problemem w przypadku starszych osób jest też zaburzone odczuwanie ciepła oraz pragnienia. Stąd nierzadkim widokiem jest senior ubrany w ciepły sweter pomimo panujących upałów, albo wypijający przez cały dzień jeden kubek herbaty.

Duże zagrożenie stanowią upały dla osób osłabionych, walczących z chorobami albo będących na etapie rekonwalescencji. Ze względu na oddziaływanie na organizm, szczególnie narażeni są pacjenci cierpiący na choroby układu krążenia i nerek, a także na cukrzycę. Destabilizacja gospodarki wodnej w organizmie jest również szkodliwa w przypadku chorób metabolicznych i hormonalnych.

Kolejną grupę, która podczas upałów wymaga szczególnej troski, stanowią kobiety w ciąży. W tym szczególnym okresie organizm daje z siebie wszystko. Wystarczy chwila, aby doszło do obrzęku nóg, omdlenia, a nawet poważnego zagrożenia dla życia płodu.

Katalog osób narażonych na działanie upałów zamykają ci, którzy niezależnie od pogody są zmuszeni do przebywania na zewnątrz, zwłaszcza jeśli wiąże się to z intensywnym wysiłkiem fizycznym (np. sportowcy, rolnicy, pracownicy drogowi, piloci wycieczek, kelnerzy w restauracyjnych ogródkach).

Po czym poznać, że się przegrzewamy?

Skąd mamy wiedzieć, że właśnie doznajemy uszczerbku na zdrowiu na skutek upałów? To z pozoru banalne pytanie naprawdę warto sobie zadać. Okazuje się bowiem, że bardzo wielu pacjentów, trafiających na SOR z objawami odwodnienia czy udaru cieplnego, zignorowała oczywiste objawy, doprowadzając się w ten sposób do kiepskiego stanu.

O tym, że temperatura naszego organizmu wzrasta szybko do niebezpiecznego poziomu, poinformuje nas oczywiście gorączka. Ale przecież nie zawsze mamy przy sobie termometr – to dlatego należy zwracać uwagę także na inne, bardzo typowe symptomy. Nasze tętno wzrasta a rytm serca może być zaburzony. Zaczynamy oddychać szybciej i płycej. Męczymy się nawet przy standardowych aktywnościach. Pojawiają się mdłości i zawroty głowy oraz zaburzenia widzenia. Pomimo upałów, wstrząsają nami dreszcze – czasami możemy wręcz mieć potrzebę sięgnięcia po koc pomimo tropikalnych upałów! Jeśli stan poszkodowanego jest poważny, może też dojść do omdlenia, drgawek oraz do splątania i nielogicznej mowy.

Jakie są pierwsze oznaki odwodnienia?

Prawdopodobnie najtrudniej jest nam zidentyfikować objawy odwodnienia. Rzeczywiście, mogą być one mylące. Nie zawsze bowiem odczujemy nagłe pragnienie, choć i ono jest charakterystyczne. Bardzo często pierwszym symptomem będzie zwiększone oddawanie moczu, świadczące o zaburzeniu pracy przeciążonych nerek. Mocz może również przybierać ciemną barwę.

Bardzo typowy w stanie odwodnienia jest uporczywy, intensywny ból głowy. Organizm pozbawiony wody bardzo szybko się męczy. Jest to szczególnie niebezpieczne w przypadku osób, które uprawiają sport lub pracują w upałach – mogą one po prostu nie mieć siły na powrót do domu.

Wraz z potem z ciała ucieka nie tylko woda, ale też niezbędne dla życia minerały. Niedobór sodu, potasu, magnezu czy magnezu może powodować kołatania serca, zaburzenia widzenia, skurcze mięśni, tiki a nawet utratę przytomności.

Dlaczego upał jest taki groźny dla osób chorych na serce?

Podczas upałów zwiększa się ilość nagłych zgonów sercowych oraz osób przyjmowanych do szpitali z poważnymi dolegliwościami ze strony układu sercowo-naczyniowego. Przyczyną jest ogromne obciążenie, jakim poddawane są nasze żyły, tętnice i serce w wysokich temperaturach.

Jeśli cierpisz na dolegliwości takie jak nadciśnienie, miażdżyca, żylaki, choroba wieńcowa czy niewydolność serca, podczas upałów zwracaj szczególną uwagę na pojawienie się alarmujących symptomów, takich jak puchnięcie kończyn czy nagły spadek energii oraz senność.

Jak chronić się przed skutkami upałów?

Aby zminimalizować ryzyko związane z upałami, warto kompleksowo zadbać o siebie i przygotować swoje otoczenie na nadchodzące, gorące dni. Przede wszystkim pamiętaj o następujących wytycznych:

• Pij jeszcze więcej wody. Podczas upałów potrzebujemy jeszcze więcej płynów, niż na co dzień – nawet do 3 litrów. Wbrew pozorom to jednak nie „zwykła” woda jest najlepszym napojem w gorących okresach – o wiele skuteczniej nawodni nas napój z elektrolitami, uzupełniający nieuchronne niedobory makroelementów. Z butelkowanych wód wybieraj zatem te wysokozmineralizowane. Możesz też zaopatrzyć się w elektrolity w saszetkach i sporządzać na ich bazie odżywczy napój.
• Chroń się przed słońcem. Gdy robi się gorąco, najlepiej przeczekać ten czas w cieniu albo w chłodniejszym pomieszczeniu. Godziny między 11:00 a 15:00 w najgorętsze dni naprawdę nie są dobre na plażowanie. Jeśli już musisz wyjść, pamiętaj o kremie z filtrem oraz o osłonieniu głowy czapką lub chustką z grubego, przewiewnego, zatrzymującego promieniowanie UV materiału, w jasnym kolorze.
• Jedz lekkostrawne potrawy. Proces trawienia wymaga zużywania dużych ilości wody. Możesz ułatwić swoim jelitom pracę, dostarczając im substancji odżywczych w lepiej przyswajalnej formie. Idealnie sprawdzą się pożywne zupy w formie chłodników a także sałatki ze świeżych warzyw i owoców. Unikaj potraw tłustych i smażonych, a także fast-foodów.
• Unikaj gwałtownych różnic temperatur. W upały aż kusi nas, aby odkręcić w samochodzie klimatyzację na cały regulator, albo wskoczyć do basenu pełnego zimnej wody. To bardzo niebezpieczne – może się skończyć infekcją, bolesnym skurczem a nawet nagłym zatrzymaniem krążenia.
• Utrzymuj chłód w pomieszczeniach. Okna wystawione na wschód i południe zasłoń grubymi roletami a nawet kocem termicznym, zwróconym złotą stroną do mieszkania a srebrną na zewnątrz. Regularnie wietrz dom, powodując kontrolowane przeciągi. Na drodze mas powietrza możesz powiesić namoczone w zimnej wodzie prześcieradło, co zwiększy efekt.

Jak udzielić pierwszej pomocy osobie cierpiącej z przegrzania?

Jeśli ktoś w twoim otoczeniu prezentuje symptomy przegrzania, przede wszystkim zadbaj o jego schłodzenie (byle nie było ono gwałtowne). Zaprowadź go do chłodnego, zacienionego miejsca. Koniecznie podaj płyny. Jeśli pod ręką nie masz izotoniku, interwencyjnie od zwykłej wody będzie lepszy sok owocowy lub warzywny.

Jeśli pomimo udzielonej pomocy objawy nie mijają lub nasilają się, nie wahaj się zadzwonić pod 112 – po opisaniu sytuacji przeszkolony i doświadczony dyspozytor zadecyduje, czy transport na SOR jest zasadny.

Z falami upałów nie wygramy – przynajmniej dopóki nie wymyślimy skutecznego sposobu na cofnięcie antropogenicznym zmian klimatu, które za nie odpowiadają. Tymczasem musimy jednak przygotować się na gorszy scenariusz – czyli na dalszy wzrost temperatur, jak i na zwiększenie się ilości upalnych dni w roku. Przede wszystkim musimy w tych warunkach odpowiednio zadbać o siebie i o osoby znajdujące się pod naszą opieką – dzieci, seniorów, rekonwalescentów i chorych. Jednocześnie pomimo upałów musimy przecież jakoś funkcjonować – prowadzić życie zawodowe i towarzyskie. Warto w związku z tym mieć na uwadze wymienione zasady postępowania w ekstremalnych temperaturach. Mogą one zaoszczędzić nam wielu nieprzyjemności, a czasami nawet uratować życie.