Drobne wypadki i skaleczenia to niemal codzienność. Na szczęście tylko nieliczne z nich wymagają interwencji lekarza. Do potencjalnie niebezpiecznych zaliczyć można urazy głowy. Mogą one doprowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, dlatego nie wolno ich lekceważyć. Nie warto przy tym panikować – w większości przypadków skończy się na drobnym skaleczeniu albo na guzie. Sprawdź, w jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która ucierpiała z powodu urazu głowy, a także jakie symptomy powinny skłonić do udania się z pacjentem na SOR.

W jakich okolicznościach najczęściej dochodzi do urazów głowy?

Zarówno wśród dzieci, jak i wśród dorosłych, urazy głowy należą do najczęściej przytrafiających się wypadków. Dochodzi do nich w bardzo różnorodnych okolicznościach. Dodatkowo rozbicie głowy bardzo często występuje w towarzystwie innych uszkodzeń ciała.

Podczas czynności domowych łatwo o łagodny uraz głowy. Dochodzi do niego najczęściej w konsekwencji nieuwagi i uderzenia głową w otwarte okno czy skrzydło szafki. Bardziej niebezpieczne są urazy głowy przytrafiające się w wyniku utraty równowagi – np. na śliskich kafelkach czy na schodach. Dynamika upadku sprawia, że najbardziej narażona jest delikatna podstawa czaszki (z tyłu głowy).

O uszkodzenie głowy jest dość łatwo podczas uprawiania sportów – i to niekoniecznie tych ekstremalnych. Jazda na rowerze, rolkach, hulajnodze, nartach czy snowboardzie, ale również taniec uliczny czy parkour, niejednokrotnie kończą się rozbitą głową. Nierzadko w takich okolicznościach urazów jest więcej – cierpią także kończyny, kość ogonowa czy żebra. To dlatego tak bardzo istotne jest zakładanie kasku nawet podczas tych aktywności, które nie uchodzą za szczególnie niebezpieczne.

Urazy głowy są również jednymi z najczęściej zgłaszanych wypadków w pracy. Szczególnie narażone są osoby wykonujące pracę fizyczną – np. na wysokości albo na niepewnym, śliskim podłożu. Zestawienie potencjalnych sytuacji, w których może dojść do rozbicia głowy, zamykają wypadki komunikacyjne, które często bywają niestety groźne dla życia i zdrowia.

U kogo uraz głowy jest najbardziej niebezpieczny?

Warto wyraźnie podkreślić, że urazy głowy są niebezpieczne absolutnie dla wszystkich. Nawet zdrowa osoba w sile wieku nie ma niezniszczalnej czaszki. Upadek z wysokości czy zwykłe poślizgnięcie się mogą zatem oznaczać realne zagrożenie dla zdrowia, zwłaszcza jeśli dojdzie do krwotoku lub opuchlizny mózgu. Tym niemniej można wyszczególnić grupy, w przypadku których zaleca się szczególną ostrożność i bardzo pilny kontakt z lekarzem, nawet jeśli nie wystąpiły jeszcze alarmujące objawy.

Przede wszystkim alarmująca jest rozbita głowa u małego dziecka. Niemowlęta nie mają jeszcze całkowicie zrośniętych czaszek, dlatego w ich przypadku każdy uraz może zagrażać życiu. Również kilkulatki są znacznie delikatniejsze, niż dorośli i wymagają wykonania specjalistycznych badań, zwłaszcza jeśli po uderzeniu się wymiotują albo tracą przytomność.

Kolejną kategorią osób, dla których uraz głowy może być szczególnie groźny, są seniorzy. Z wiekiem struktura kości ulega osłabieniu i nawet niegroźnie wyglądające uderzenie może doprowadzić do powstawania niebezpiecznych zmian.

Pierwsza pomoc przy rozcięciu głowy

Rozbita głowa często bardzo obficie krwawi. Niekoniecznie jest to od razu powód do niepokoju – skóra na czaszce jest po prostu mocno unaczyniona i nawet drobne otarcie może wyglądać groźnie. W pierwszej kolejności musimy zatem sprawdzić, na ile poważny jest uraz, z którym się mierzymy.

Jeśli osoba jest przytomna, pytamy o jej odczucia. W każdym przypadku warto zabezpieczyć kręgosłup szyjny i ograniczyć ruchy pacjenta przynajmniej do momentu zakończenia weryfikacji jego stanu. Jeśli po otarciu krwi okazuje się, że ranka jest powierzchowna – najczęściej nie ma powodów do niepokoju. Musimy odkazić skaleczenie, wykonać opatrunek i przez pewien czas obserwować pechowca. Z uwagi na umiejscowienie oraz przeważnie dość gęste owłosienie, do opatrywania głowy nie nadaje się zwykły plaster. Należy w tym celu zastosować gazę jałową, którą na miejscu przytrzyma bandaż lub siatka elastyczna – oczywiście jeśli akurat mamy je pod ręką. Jeśli nie – trzeba będzie improwizować.

Jeżeli krwawienie wystąpiło podskórnie ale nie doszło do przerwania ciągłości naskórka, efektem będzie guz. Absolutnie nie należy go rozcinać, aby rzekomo doprowadzić do szybszego wygojenia! Do opuchlizny warto natomiast przyłożyć kompres z suchego lodu, aby złagodzić dolegliwości bólowe i przyspieszyć gojenie.

Głęboka rana, obfite krwawienie, obecność zanieczyszczeń albo ciał obcych w skaleczeniu, jak również objawy neurologiczne (np. wymioty, drgawki, utrata przytomności) są wskazaniem do wezwania pogotowia ratunkowego lub odwiezienia pacjenta na SOR.

Podejrzenie wstrząsu mózgu – co robić?

Częstym skutkiem urazu głowy jest wstrząs mózgu. To podstępna przypadłość, ponieważ objawy przeważnie nie występują od razu. Po uderzeniu się w głowę nie musi się nawet pojawić guz ani krwawienie. Wstrząśnienie mózgu oznacza przejściowe zaburzenie czynności pnia mózgu (struktury anatomicznej znajdującej się w podstawie czaszki) na skutek urazu.

Podejrzenie wstrząśnienia mózgu wiąże się najczęściej z utratą przytomność, która następuje natychmiast po urazie albo w niedługim czasie po nim. Do częstych objawów należą również wymioty i nudności, niepamięć wsteczna (obejmująca sam wypadek oraz chwile tuż przed nim), a także bradykardia (obniżone tętno). Mogą pojawić się również problemy z widzeniem i mową, a także splątanie.

Najczęściej wstrząśnienie mózgu nie jest niebezpieczne dla zdrowia, ale sugeruje ono, że na głowę podziałała duża siła. W związku z ryzykiem powstania krwiaka lub obrzęku, konieczne jest przejście badań lub przynajmniej poddanie się obserwacji.

Uraz czaszki – jak zareagować?

Do najbardziej niebezpiecznych urazów głowy należy pęknięcie czaszki. Możemy je podejrzewać zwłaszcza wówczas, gdy nastąpiło bardzo silne uderzenie (np. upadek z wysokości na twardą powierzchnię). Poszkodowany jest często nieprzytomny, może również występować bardzo obfite krwawienie. Przytomni pacjenci zgłaszają bardzo silny ból głowy. Charakterystycznym objawem jest także brak reakcji źrenic na światło. Bardzo niebezpieczny symptom to wyciek jasnego, czasami zabarwionego krwią płynu z nosa lub uszu – zachodzi ryzyko, że jest to płyn mózgowo-rdzeniowy.

Pęknięcie czaszki stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia. W pierwszej kolejności należy bezwzględnie zadbać o unieruchomienie głowy poszkodowanego i o wezwanie specjalistycznej pomocy (samodzielny transport do szpitala mógłby się skończyć pogorszeniem stanu nieszczęśnika). Obfite krwawienie wymaga również założenia opatrunku.

Kiedy trzeba jechać do szpitala z rozbitą głową?

Gdy do urazu głowy już dojdzie, przede wszystkim należy zachować spokój, który jest niezbędny do realnej oceny sytuacji. Niewielka ranka czy guz raczej nie stanowią powodów do obaw – chyba że poszkodowanym jest osoba w podeszłym wieku albo małe dziecko.

Bezwzględnie trzeba poszukać pomocy specjalistycznej, jeśli pacjent choćby chwilowo stracił przytomność. Niepokojące jest również obfite krwawienie, a także pojawienie się drgawek, wymiotów, dużego bólu albo nie reaktywności źrenic.

Jeśli podejrzewasz, że wszystko jest w porządku i skończy się na opatrunku, nie zapominaj przez pewien czas obserwować poszkodowanego i rozmawiać z nim. Niepokojące są objawy splątania, problemy z mową i z kojarzeniem faktów – jeśli nie występują one od początku, ale pojawiają się kilka czy nawet kilkadziesiąt minut po urazie, mogą świadczyć o uszkodzeniu mózgu (np. powiększającym się obrzęku, który zagraża życiu).

Obserwacja pacjenta w domu po urazie głowy

Zwłaszcza dziecko, które dopiero co rozbiło sobie głowę, ale już jest chętne do dalszej zabawy, trudno będzie przekonać do pozostania w miejscu i poddania się obserwacji. Tym niemniej warto regularnie monitorować stan poszkodowanego, gdyż pewne objawy mogą wystąpić dopiero po czasie.

Zwróć szczególną uwagę na koordynację ruchową pacjenta oraz na jego zdolności mentalne. Jeśli w którymś z tych obszarów nastąpi nagłe pogorszenie – nie czekaj, ale od razu wzywaj pomoc.

Diagnostyka przy urazach głowy – co może zalecić lekarz?

Jeśli zawieziemy pacjenta z rozbitą głową na SOR albo wezwiemy do niego pogotowie, lekarz prawdopodobnie zleci badania i obserwację w celu zweryfikowania, jak poważny jest stan chorego oraz podjęcia decyzji o dalszym postępowaniu diagnostycznym i leczniczym.

Gdy pacjent jest przytomny, pierwszym elementem sprawdzania jego kondycji będzie wywiad. Lekarz sprawdzi zdolności mentalne oraz zdolność do odbierania bodźców (np. świecenie latarką w źrenicę). Jeżeli coś wzbudzi wątpliwości specjalisty, może on zaordynować jedno ze standardowych badań: RTG czaszki (pozwalające na diagnostykę pęknięć), tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny (te dwa ostatnie badania są o wiele bardziej szczegółowe i pomagają m.in. zlokalizować źródło krwawienia czy skalę uszkodzeń.

Powikłania po urazie głowy – które są groźne?

Urazy głowy należą do niebezpiecznych również dlatego, że pewne powikłania mogą ujawniać się dopiero po znacznym czasie od wypadku. Do najbardziej niebezpiecznych należy krwawienie wewnątrzczaszkowe oraz obrzęk mózgu – obie te sytuacje prowadzą do upośledzenia funkcji mózgu i w efekcie mogą spowodować kalectwo a nawet śmierć.

Aby objawy wystąpiły, potrzeba czasami nawet kilkudziesięciu godzin. Jeśli więc kilka dni po rozbiciu głowy pojawia się senność, utraty pamięci lub przytomności, niedowłady kończyn, mdłości lub inne symptomy o nieznanym pochodzeniu, należy niezwłocznie poszukać pomocy specjalistycznej.

Bieganie do lekarza z każdą drobnostką nie jest rozsądne. W ten sposób zajmujemy miejsce pacjentowi, który naprawdę potrzebuje porady. Jeszcze groźniejsze jest jednak bagatelizowanie objawów chorobowych. W przypadku urazu głowy może to oznaczać zagrożenie zdrowia, a nawet życia. W tym przypadku lepiej dmuchać na zimne. Jeśli ty lub ktoś z twoich bliskich doświadcza urazu głowy, dokładnie obserwuj symptomy i w razie jakichkolwiek obaw, udaj się po pomoc specjalistyczną.