Ciężka choroba albo zaawansowany wiek często zmuszają pacjentów do długotrwałego przebywania w łóżku. Taki stan niesie, niestety, wiele poważnych konsekwencji. Mogą pojawić się problemy z krążeniem, oddychaniem i trawieniem, a także zaniki mięśni i bóle grzbietu, kości i stawów, utrudniające potencjalny powrót do zdrowia. Osobną kategorią są zaburzenia emocjonalne, włącznie z ciężką depresją – zarówno po stronie pacjenta, jak i jego opiekunów. Do listy negatywnych skutków przebywania w łóżku dopisać trzeba również odleżyny. Te niezwykle bolesne, trudne w gojeniu i niebezpieczne dla zdrowia rany, wynikają bezpośrednio z długotrwałego przebywania w jednej pozycji i z wynikającego z tego faktu nacisku na tkanki. Sprawdź, jak powstają odleżyny i jakie znaczenie w ich profilaktyce oraz leczeniu mają specjalne materace przeciwodleżynowe.
Czym są odleżyny i dlaczego są takie groźne?
Odleżyny to uszkodzenia skóry powstające na skutek niedokrwienia tkanek, do którego dochodzi w konsekwencji stałego lub powtarzalnego ucisku. Niedostateczne ukrwienie oznacza zbyt małą ilość tlenu i substancji odżywczych, docierających do komórek, które zaczynają obumierać. Mechanizm powstawania odleżyn sprawia, że najbardziej są na nie narażeni pacjenci spędzający większość doby w łóżku, zwłaszcza jeśli taki stan utrzymuje się przez wiele tygodni, miesięcy czy nawet lat. Przeważnie są to osoby starsze, ciężko chore albo sparaliżowane na skutek wypadku.
Na początku odleżyna jest obszarem mocno zaczerwienionym i bolesnym. Z czasem zaczerwienienie znika, ból jeszcze się nasila a na powierzchni rany pojawia się owrzodzenie, bardzo trudne do opanowania i wyleczenia. W najcięższych przypadkach dochodzi do martwicy, która może objąć nie tylko skórę, ale także mięśnie, kości oraz narządy znajdujące się w sąsiedztwie rany. Taki stan bezpośrednio zagraża życiu chorego i przysparza mu niewyobrażalnych cierpień.
Odleżyny najczęściej pojawiają się w miejscach, w których nacisk jest największy. Narażone są przede wszystkim pośladki i okolice kości ogonowej oraz kości krzyżowych, łopatki i łokcie, pięty, jak również potylica oraz uszy. Jeśli pacjent leży głównie na boku, owrzodzenia obejmują kości biodrowe, kolana, kostki i barki. Osoby przebywające długotrwale w wymuszonej pozycji na brzuchu są zagrożone odleżynami na klatce piersiowej, kolanach, policzkach oraz grzbietach stóp.
Dodatkowym czynnikiem ryzyka, zwiększającym szansę na rozwinięcie się odleżyn, jest nadmierna wilgoć. To poważny problem zwłaszcza w przypadku chorych pieluchowanych albo tych, którzy bardzo obficie się pocą.
Co to jest i jak działa materac przeciwodleżynowy?
Materac przeciwodleżynowy to coś więcej, niż jeden z typów materaca, jaki możemy wybrać do położenia na standardowej ramie łóżka. Jest on wyrobem medycznym, stosowanym w szpitalach, hospicjach oraz domach opieki. Można go zakupić również do użytku domowego, zwłaszcza w przypadku sprawowania opieki nad osobą bliską, która na skutek swojego stanu musi długotrwale przebywać w pozycji leżącej.
Głównym celem materaca przeciwodleżynowego jest profilaktyka odleżyn, czyli zapobieganie ich powstawaniu. Jednocześnie materac ten przynosi ulgę w przypadku odleżyn aż do IV stopnia (czyli włącznie z obszarami dotkniętymi martwicą).
Przyczyną powstawania odleżyn jest brak ruchu – chory nie może zmieniać pozycji swojego ciała, co prowadzi do nadmiernego ucisku na konkretne punkty. W zależności od modelu, materac przeciwodleżynowy może symulować ruch naturalny albo biernie przeciwdziałać uszkodzeniom tkanek.
Materace przeciwodleżynowe statyczne wykonane są ze specjalnych pianek, ułatwiających równomierne rozłożenie ciężaru ciała. Dzięki temu żaden punkt nie jest uciskany mocniej. Najlepsza jest pianka termoelastyczna, zmieniająca swoje właściwości tak pod wpływem nacisku, jak i temperatury ciała, co umożliwia bardzo precyzyjne rozdysponowanie ciężaru pacjenta. Niektóre materace statyczne mają budowę bloczkową. Działają one jak amortyzatory w samochodzie, tworząc wolną przestrzeń pomiędzy łóżkiem a ciałem, a dodatkowo znacznie poprawiają wentylację.
Na rynku dostępne są również zaawansowane materace przeciwodleżynowe zmiennociśnieniowe. Są one wyposażone w pompę tłoczącą powietrze do komór, z których zbudowany jest materac. Dzięki temu nacisk na skórę stale się zmienia, co wytwarza iluzję naturalnego ruchu i jest bardzo korzystne dla zmęczonych leżeniem tkanek. Materace zmiennociśnieniowe klasyfikuje się pod kątem kształtu komór, do których tłoczone jest powietrze. Najpopularniejsze są następujące opcje:
- materac bąbelkowy: komory mają kształt przypominający nieco folię bąbelkową. To najpopularniejszy typ materaca przeciwodleżynowego zmiennociśnieniowego, polecany zwłaszcza pacjentom o standardowej wadze,
- materac rurowy: komory mają kształt wałków, ułożonych poprzecznie na całej długości. Sprawdzają się one zwłaszcza w przypadku osób z nadwagą. Są nieocenione dla pacjentów, u których odleżyny już występują – poszczególne wałki można wyjmować, dzięki czemu likwiduje się ryzyko styku rany z podłożem.
Dzięki zastosowaniu materaca przeciwodleżynowego, tkanki chorego nie stykają się nieustannie z twardą powierzchnią. Znacznie sprawniej przebiega także wymiana gazowa i odprowadzanie wilgoci na zewnątrz. Taki materac pobudza krążenie krwi oraz procesy metaboliczne na poziomie komórkowym. Toksyny są regularnie usuwane a dopływ krwi do tkanek ciągły, co przeciwdziała rozwijaniu się zmian o charakterze martwiczym.
W przypadku chorych świadomych, którzy nie utracili czucia, materac przeciwodleżynowy przynosi również ogromną ulgę, eliminując nadmierny ucisk oraz bóle grzbietu, mięśni i stawów, wynikające z niemożności zmiany pozycji. Ten produkt medyczny ułatwia ponadto utrzymanie prawidłowej temperatury ciała i wilgotności skóry.
Kiedy warto rozważyć zakup materaca przeciwodleżynowego?
Nie każdy chory przebywający w łóżku będzie od razu potrzebował materaca przeciwodleżynowego. Jeśli konieczność utrzymywania pozycji leżącej wynika z zabiegu i urazu, po którym rehabilitacja przebiega szybko i sprawnie, wystarczy wspieranie pacjenta przy częstej zmianie pozycji. Podobnie w przypadku chorych, którzy nie są całkowicie unieruchomieni i są w stanie samodzielnie obracać się i modyfikować ucisk na tkanki, zamiast materaca przeciwodleżynowego warto stosować regularne masaże, przeciwdziałające powstawaniu obrzęków limfatycznych i pobudzające krążenie krwi.
Materac przeciwodleżynowy przyda się natomiast w przypadku pacjentów, którzy muszą spędzać w łóżku większość doby (powyżej 15 godzin). Chodzi tutaj przede wszystkim o osoby sparaliżowane, ale także bardzo wyczerpane chorobą i niezdolne do samodzielnego wykonywania ruchów.
Dodatkowo materac przeciwodleżynowy należy bezwzględnie zastosować wówczas, gdy problem odleżyn już się pojawił. Ich wyleczenie jest szczególnie trudne, jeśli pacjent przebywa w zwykłym łóżku, na standardowym materacu. Dodatkowo warto pamiętać, że zakup materaca przeciwodleżynowego nie zwalnia z konieczności stosowania innych działań profilaktycznych, z których najważniejszymi są częste zmiany pozycji ciała chorego oraz dbanie o jego wygodę, a także pielęgnacja ewentualnych istniejących już odleżyn.
Jak wybrać odpowiedni materac przeciwodleżynowy?
Najważniejszą przesłanką, jaką należy się kierować podczas dokonywania wyboru materaca przeciwodleżynowego, jest wygoda i komfort pacjenta. Ponieważ chory w ciężkim stanie, zwłaszcza nieprzytomny lub z demencją, nie będzie mógł się wypowiedzieć na ten temat, niezbędne jest zasięgnięcie porady fachowca: lekarza, pielęgniarki długoterminowej, rehabilitanta, fizjoterapeuty albo doradcy medycznego.
Wybierając materac, weź pod uwagę gabaryty pacjenta. Osoby szczuplejsze lepiej znoszą leżenie w łóżku, podczas gdy nadwaga i otyłość sprzyjają powstawaniu odleżyn i wymagają zastosowania bardziej specjalistycznych środków. Uwzględnij także przewidywany czas, jaki pacjent spędzi w pozycji leżącej: jeśli w łóżku będzie on leżał tylko na czas rekonwalescencji po operacji, można wybrać mniej zaawansowany materac. Jeżeli jednak doszło do paraliżu i rokowania nie są pomyślne i przewiduje się, że chory spędzi w pozycji leżącej resztę swojego życia, warto postawić na wysokiej klasy materac. Ponieważ produkt ten zużywa się, podobnie jak standardowe materace, należy także uwzględnić termin jego wymiany. Powinno to mieć miejsce co najmniej raz na 3 lata.
W przypadku części chorych głównym problemem jest cena materaca przeciwodleżynowego. W zależności od modelu, może się ona wahać od kilkuset do nawet kilku tysięcy złotych. Warto pamiętać, że z kwestią finansową chory nie pozostaje sam. NFZ publikuje listę konkretnych schorzeń i stanów, w ramach których pacjentowi przysługuje fundacja sprzętu medycznego, w tym materaca przeciwodleżynowego. Jest on częściowo refundowany m.in. dla chorych z paraliżem czterokończynowym lub dwukończynowym (kończyn dolnych). Aby uzyskać refundację, należy udać się po zlecenie na wyrób medyczny do lekarza prowadzącego. NFZ może wesprzeć chorego kwotą do 70% wartości zakupu materaca, przy czym nie może to być więcej niż 400 zł. Dla osoby niepełnosprawnej warto się zwrócić o dofinansowanie zakupu materaca przeciwodleżynowego z PFRON.
Materac przeciwodleżynowy zdecydowanie poprawia komfort życia pacjenta. Dzięki niemu zlikwidowany zostaje jeden z najpoważniejszych problemów, z jakim borykają się długotrwale unieruchomieni chorzy. Odleżyny są wyjątkowo bolesne, dlatego znacznie wydłużają proces powrotu do zdrowia a wręcz odbierają chęć do życia i prowadzą do pojawiania się czarnych myśli oraz rozwijania się stanów depresyjnych. Wyleczenie odleżyn (a najlepiej niedopuszczenie do ich powstawania) jest jednym z kluczowych elementów dbania o pacjenta. Dzięki okazanej trosce, chory może szybciej wydobrzeć, a jeśli nie ma takiej możliwości, gdyż mówimy o pacjencie terminalnym, materac przeciwodleżynowy zwiększy komfort jego ostatnich dni i pozwoli mu o wiele spokojniej przygotować się na pożegnanie z rodziną.